یکی از لقب‌های زیبا و پرمعنای امام رضا(ع) «کافی الخلق» است. مرحوم ابن‌شهرآشوب در کتاب شریف مناقب، این لقب را از القاب آن حضرت شمرده است و معنای آن اشاره به کسی دارد که برای آفریده‌های الهی، کفایت و سرپرستی دارد. این لقب، نشان‌دهنده جایگاه و شأن والای امام(ع) در رفع نیازها و حل مشکلات مردم است.

توفیق پیدا کردیم چهارشنبه هر هفته، خوانندگان عزیز را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کرده و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. این هفته در محضر پژوهشگر ارجمند حجت‌الاسلام والمسلمین حامد میرزاخان، از شرح لقب زیبای «کافی الخلق» بهره‌مند خواهیم شد. به ‌امید آنکه گامی در راستای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام برداریم.

از القاب امام رضا(ع) که در برخی منابع به آن اشاره شده، لقب «کافی الخلق» است. معنای این لقب چیست و آیا در کتب روایی ما به این لقب اشاره شده است؟

یکی از لقب‌های زیبا و پرمعنای امام رضا(ع) «کافی الخلق» است. مرحوم ابن‌شهرآشوب در کتاب شریف مناقب، این لقب را از القاب آن حضرت شمرده است که معنای آن اشاره به کسی دارد که برای آفریده‌های الهی و مخلوقات خداوند، کفایت و سرپرستی دارد. این لقب، نشان‌دهنده جایگاه و شأن والای امام(ع) در رفع نیازها و حل مشکلات مردم است. کافی به معنای کفایت‌کننده و کسی که به نیازهای دیگران پاسخ می‌دهد و حامی آنان است و خلق، به معنای مخلوقات یا مردم است.

به نظر شما دلایل انتساب این لقب به آن حضرت(ع) چیست؟

دلایل گوناگونی می‌شود برای انتساب این لقب به حضرت رضا(ع) برشمرد که به‌طور مختصر به آن اشاره خواهم کرد. یکی از مهم‌ترین این دلایل، علم و دانش گسترده حضرت است. امام رضا(ع) به عنوان یکی از امامان معصوم(ع) که به عالم آل‌محمد(ع) شهرت داشت، دارای علمی گسترده و دانشی عمیق بود که می‌توانست مشکلات فکری و عقیدتی مردم را حل کند و برای آن‌ها در علم و دانش کفایت می‌کرد. دیگر اینکه آن حضرت نیازهای مادی و معنوی را رفع می‌کرد. آن حضرت(ع) در زمان حیات پربرکت خویش، به نیازهای مادی و معنوی پیروان و حتی غیرپیروان خود پاسخ می‌داد و این از برجستگی‌های رفتاری و اخلاقی ‌ایشان شمرده می‌شد و هر که نیازی در این زمینه‌ها داشت، آن را حضرت را برای خود کافی و وافی می‌یافت. اخلاق والای اجتماعی حضرت نیز از دلایل دیگر برای انتساب ایشان به لقب کافی الخلق بود. امام رضا(ع) با اخلاق حسنه و رفتار نیکو توانست به عنوان یک الگوی اجتماعی برجسته شناخته شود و نیازهای رفتاری و اخلاقی جامعه را برطرف کند.

لطفاً چند نمونه از مصادیق این لقب را در سیره حضرت رضا(ع) تبیین کنید.

نخستین مورد مباحثات علمی آن حضرت(ع) است. امام رضا(ع) با افراد مختلفی از ادیان و مکاتب دیگر به مناظره‌های علمی می‌پرداخت و با دانش و استدلال قوی خود، کفایت در برابر آن‌ها را نشان می‌داد. مأمون عباسی آگاه از مقام علمی امام(ع)، جلساتی ترتیب داد که دانشمندان برجسته از ادیان و مکاتب مختلف در آن شرکت می‌کردند. امام رضا(ع) با آرامش و استدلال محکم، به سؤالات و شبهات آنان پاسخ می‌داد و موجب تحسین و احترام همگان می‌شد. این توانایی در پاسخ‌گویی به نیازهای فکری مردم، یکی از جنبه‌های «کافی‌الخلق» بودن حضرت است. مورد دوم، کمک به نیازمندان است. در روایات آمده آن حضرت(ع) به دست‌گیری از نیازمندان و فقرا اهتمام ویژه داشت و همواره در میان مردم به عنوان فردی بخشنده شناخته می‌شد.

برای نمونه، یسع بن حمزه می‌گوید: در مجلس امام رضا(ع) بودیم و با او صحبت می‌کردیم. جمع فراوانی از مردم در آن مجلس حضور داشتند و درباره حلال و حرام الهی از آن حضرت سؤال می‌کردند که مردی بلند قامت و گندمگون وارد مجلس شد و به امام(ع) عرض کرد: السلام علیک یابن رسول‌الله. مردی از دوستداران شما و پدران و اجداد شما هستم، از سفر حج می‌آیم و پولم را گم کردم و چیزی ندارم تا به وطنم برسم. اگر امکان دارد کمک کنید و مرا به وطنم برسانید، خداوند مرا از نعمت‌هایش بهره‌مند کرده است. وقتی به مقصد رسیدم آنچه به من داده‌اید را از طرف شما صدقه می‌دهم؛ زیرا خود مستحق صدقه نیستم. امام(ع) به او فرمود: بنشین، خداوند تو را مورد رحمت خویش قرار دهد. آنگاه رو به مردم کرد و با آنان سخن ‌گفت تا همه آن‌ها به‌تدریج از مجلس بیرون رفتند و تنها من و سلیمان جعفری و خیثمه و آن مرد مسافر در مجلس امام(ع) ماندیم.

حضرت فرمود: آیا اجازه می‌دهید من به اندرون خانه وارد شوم؟ سلیمان عرض کرد: خداوند امر شما را مقدم داشته است. حضرت برخاست و وارد اتاقی شد. پس از مدتی بازگشت و دست خود را از بالای در بیرون کرد و گفت: مرد مسافر خراسانی کجاست؟ او در جواب گفت: من اینجا هستم. امام(ع) فرمود: این دینارها را بگیر و هزینه سفر کن و لازم نیست از طرف من صدقه دهی و برو که نه من تو را ببینم و نه تو مرا مشاهده کنی. مرد مسافر پول را گرفت و رفت. سلیمان به امام رضا(ع) عرض کرد: فدایت شوم عطا کردی و مهربانی فرمودی، اما چرا خود را هنگام پول دادن نشان ندادی و از پشت در، دست خود را بیرون کردی؟ امام(ع) فرمود: ترسیدم ذلت و شرمندگی درخواست کردن را به هنگام برآوردن حاجتش در چهره او ببینم. آیا سخن رسول خدا(ص) را شنیده‌ای که فرمود: پاداش کسی که کار نیکش را می‌پوشاند برابر 70حج است و کسی که آشکارا گناه می‌کند ذلیل است و پوشاننده گناه مورد عفو قرار می‌گیرد.

 نمونه دیگری از اینکه آن حضرت(ع) چگونه بندگان خدا را ‌امیدوار از نزد خود بیرون می‌فرستاد عرض کنم. مردی خدمت امام رضا(ع) رسید و عرض کرد: به اندازه مروتی که داری به من کمک کن. امام(ع) فرمود: چنین توانی ندارم. عرض کرد: پس به اندازه مروت خودم عطا کن. حضرت فرمود: در این صورت می‌توانم. آنگاه به غلام خود فرمود: 200 دینار به او بده... این‌ها تنها نمونه‌هایی از سیره آن حضرت(ع) بود که دلالت بر این دارد ‌ایشان برای رفع نیازهای مادی و معنوی بندگان خدا کفایت می‌کند.

آخرین سخن با خوانندگان رواق در این باره چیست؟

همه باید بدانیم ما فقر محض هستیم و خداوند متعال و اولیا و حجت‌های او در زمین، غنا و بی‌نیازی محض. وقتی می‌گوییم امام رضا(ع) کافی الخلق است مبالغه نمی‌کنیم. آن حضرت، بی‌نیاز از همه چیز بوده و همه چیز در مادیات و معنویات نزد ایشان است. فقط باید رابطه خود با آن حضرت را درست کنیم تا از فیوضات رضوی بهره‌مند شویم. باید از درجه محبت و زائر کمی بالاتر رویم و خود را به درجه شیعه حضرت بودن نزدیک کنیم تا پرتویی از این فیوضات دنیوی و اخروی نصیب ما شود.